Trong thế giới gốm sành Việt Nam, chum sành nung củi hỏa biến không chỉ là vật dụng chứa đựng đơn thuần mà còn là tác phẩm nghệ thuật độc bản, kết tinh từ đất, lửa, tro và bàn tay nghệ nhân. Sự độc đáo của kỹ thuật nung củi truyền thống, đặc biệt là giai đoạn hỏa biến đã tạo nên những chiếc chum mang giá trị thẩm mỹ, công năng và phong thuỷ vượt trội.
Nội dung chính
1. Chum sành nung củi hỏa biến là gì?
Chum sành nung củi hỏa biến là loại chum sành được làm từ đất sét khoáng chất lượng cao, sản xuất thủ công, sau đó được nung bằng lò củi truyền thống ở nhiệt độ 1200°C – 1350°C.
Điểm tạo nên giá trị đặc biệt của loại chum sành này chính là giai đoạn hỏa biến – thời điểm ngọn lửa, tro gỗ và khoáng chất trong đất giao hòa, tạo nên các hiệu ứng tự nhiên như:
- Bề mặt chum: Lửa trong lò nung để lại những vùng màu đặc trưng như vàng nâu, nâu đỏ, xám khói. Đây là dấu ấn tự nhiên của quá trình lửa “hun” lên bề mặt gốm tạo nên giá trị độc bản
- Vệt tro chảy: Khi nhiệt độ lên rất cao, tro gỗ nóng chảy rồi bám vào thân chum, tạo thành một lớp men tro tự nhiên. Chính lớp men này làm bề mặt chum có độ bóng nhẹ, những vệt chảy mềm mại và vẻ đẹp rất “tự nhiên”.
- Màu sắc độc bản: Mỗi chiếc chum có màu sắc và hiệu ứng hoàn toàn khác nhau. Chum đặt gần cửa lò sẽ khác chum đặt sâu bên trong. Chính vì vậy, không chiếc nào giống chiếc nào và mỗi sản phẩm là một “kiệt tác” duy nhất do lửa tạo ra.
2. Quá trình nung củi hoả biển có gì đặc biệt?
Nung củi hỏa biến là một trong những kỹ thuật khó nhất và phức tạp nhất, tốn công nhất trong ngành gốm truyền thống. Không có bất kỳ máy móc hiện đại nào có thể thay thế hoàn toàn kinh nghiệm và sự nhạy cảm của nghệ nhân. Quá trình nung củi ấy diễn ra như sau:
2.1.Chuẩn bị đất sét và tạo hình
Hành trình của một chiếc chum bắt đầu từ đất. Đất sét khoáng được loại bỏ tạp chất, nhào luyện nhiều lần để đạt độ dẻo, độ mịn chuẩn. Từ đó, nghệ nhân tiến hành tạo hình bằng tay hoặc bằng khuôn lớn. Sau khi phơi khô tự nhiên, chum được đưa vào nung sơ để cố định xương đất, tạo nền cho quá trình hỏa biến phía sau.
2.2. Quá trình nung trong lò củi
Tất cả chum sau khi tạo hình đều được xếp vào lò củi nhiều tầng. Đây là bước đòi hỏi sự am hiểu sâu sắc của nghệ nhân, bởi chỉ cần sai lệch vị trí, hướng gió hay luồng lửa, hiệu ứng da lửa và vệt tro chảy sẽ khác hoàn toàn. Mỗi vị trí trong lò là một “số phận” khác nhau của chum, nơi quyết định vẻ đẹp độc bản sau khi mở lò.
2.3. Quá trình canh lửa nhiều ngày đêm
Khi lò bắt đầu được nhóm lửa, nhiệt độ được nâng lên từng chút một, từ khoảng 200°C cho đến ngưỡng hơn 1350°C. Đây không phải quá trình diễn ra trong vài giờ, mà kéo dài tối thiểu 3 ngày và có thể đến 7 ngày đêm, tùy quy mô lò và dòng sản phẩm.
Trong suốt thời gian ấy, nghệ nhân phải túc trực liên tục bên lò, không rời nửa bước. Họ quan sát từng thay đổi nhỏ của ngọn lửa: sắc khói đậm hay nhạt, hướng lửa cuộn vào lò, âm thanh củi cháy giòn hay ẩm, và cả lượng tro bay đang phủ lên bề mặt chum.
Mỗi yếu tố này đều tác động trực tiếp đến mức độ tro chảy, độ bóng men, màu da lửa và hiệu ứng hỏa biến của sản phẩm. Chỉ cần lửa yếu hoặc quá gắt trong vài giờ, cả mẻ chum có thể mất đi vẻ đẹp mong muốn.
Chính nhờ sự kiên nhẫn, nhạy cảm và kỹ thuật tích lũy qua nhiều năm, nghệ nhân mới có thể “nuôi lửa” đúng cách để chum đạt hiệu ứng tro củi đặc trưng mà không loại men công nghiệp nào tái tạo được.
2.4. Làm nguội tự nhiên
Kết thúc giai đoạn nung, lò được đóng kín và để nguội chậm trong nhiều giờ để tránh sốc nhiệt. Khi lò mở, mỗi chiếc chum như một “tác phẩm mới ra đời”, mang theo những mảng màu và hiệu ứng do lửa và tro tạo nên mà không một quy trình chế tác công nghiệp nào có thể làm được.
3. Ứng dụng của chum sành nung củi bạn nên biết?
Ngày nay, chum sành hỏa biến được ứng dụng rộng rãi không chỉ vì độ bền cao mà còn vì vẻ đẹp mộc mạc và giá trị văn hoá mà nó mang lại. Dưới đây là một số ứng dụng phổ biến của nhất mà bạn có thể thấy:
3.1. Trang trí decor sân vườn – tiểu cảnh mang đậm nét Á Đông
Chum sành hỏa biến không chỉ là vật trang trí, mà còn là “điểm nhấn” trong không gian sân vườn Á Đông. Nhờ bề mặt da lửa độc bản và những vệt tro chảy tự nhiên, mỗi chiếc chum như một tác phẩm mang đậm dấu ấn của đất, lửa và thời gian.
Chúng thường được lựa chọn trong:
- Sân vườn nhà phố: giúp cân bằng sự cứng lạnh của bê tông bằng vẻ mộc mạc, gần gũi thiên nhiên. Chum đặt cạnh cây xanh hay hồ nước tạo nên điểm nhấn trầm mặc, tinh tế.Resort, homestay: mang lại cảm giác thư thái, an nhiên cho du khách. Hiệu ứng hỏa biến giúp không gian thêm tính nghệ thuật và đậm chất thủ công bản địa.
- Quán cà phê phong cách mộc: tạo chiều sâu thị giác và giúp không gian bớt đơn điệu. Ánh sáng chiếu vào bề mặt chum làm nổi bật sắc lửa rất “đời”, rất nhẹ nhàng.
- Nhà vườn truyền thống: phù hợp tuyệt đối với kiến trúc gỗ, mái ngói, sân gạch. Chum đứng trong sân như một nét trầm an yên, gợi nhớ ký ức làng quê.
Vẻ đẹp cổ mộc của chum hỏa biến không phải thứ được “tạo kiểu”, mà là kết tinh của ngọn lửa, tro củi và thời gian. Chính điều đó mang lại cho không gian một tinh thần thiền định, trầm tĩnh và đầy cảm hứng Á Đông.
3.2. Dùng để ngâm rượu và muối dưa
Chum sành nung củi hỏa biến là lựa chọn truyền thống để ngâm rượu nhờ xương gốm kết khối chắc, thân đặc, ít thấm hút và ổn định nhiệt. Nhiệt độ nung cao giúp chum bền, giữ hương và không phản ứng với rượu, đảm bảo an toàn tuyệt đối.
Điều đặc biệt khiến rượu ngon hơn là cơ chế “thở” tự nhiên của đất gốm: trong quá trình ngâm, vi khí của xương gốm cho phép tinh chất lắng xuống, hương men hòa quyện, giúp rượu tròn vị, dịu nồng và già nhanh mà không vật liệu nào thay thế được. Vì vậy, từ gia đình truyền thống đến nhà hàng đặc sản, chum sành hỏa biến luôn là lựa chọn ưu tiên.
3.3. Vật phẩm phong thuỷ, mang lại tài lộc cho gia chủ
Trong phong thủy, chum sành không chỉ là vật dụng, mà còn là biểu tượng của sự đủ đầy và thịnh vượng. Chum tích trữ năng lượng tốt, giữ tài lộc, mang sinh khí dồi dào cho cửa hàng, văn phòng, phòng khách hay không gian thờ. Những chum hỏa biến được nung bằng lửa và đất còn mang năng lượng mạnh mẽ, thúc đẩy sự sung túc và may mắn. Nhiều gia đình còn dùng chum trữ nước sạch, tượng trưng cho hành Thủy, yếu tố thu hút tài lộc, mang đến cảm giác an yên, đủ đầy trong đời sống.
4. Tổng kết
Chum sành nung củi hỏa biến là sự giao thoa hoàn mỹ giữa nguyên liệu tự nhiên, kỹ nghệ thủ công, triết lý thẩm mỹ Á Đông. Vừa bền chắc, hữu dụng, vừa mang giá trị nghệ thuật và phong thuỷ, loại chum này ngày càng được ưa chuộng trong đời sống hiện đại.
